Varlık Fiyatlama Modelleri Ne Kadar Etkin?

Genç bir sporcu olduğunuzu düşünelim. Hasta olduğunuzda ya da sakatlandığınızda performansınız  düşebilir fakat kendinizi toparlamanız da genç olduğunuz için kolaydır.

Fakat ciddi bir rahatsızlığa sahip yaşlı bir insanın sağlık durumu çok daha durağan olduğu halde önemli risk altında olabilir.

Hisse senetleri ya da fonların fiyatları da benzer şekilde hareket etmektedir. Bir şirketin hisse fiyatı çok oynak olduğu halde uzun vadede güvenli bir görünüme sahip olabilir ya da fiyatı durağan olan bir varlık sınıfı ise ters bir durumda ciddi risk altında olabilir ve uzun vadede var olup olmayacağını tahmin etmek güç olabilir.

Akademide standart sapma riski belirlemede önemli bir ölçüt olarak kullanılsa da işte bu yüzden gerçekte çok da anlamlı değildir. Yatırım fonları kitabımda da Sharp ve Treynor gibi standart sapmayı ve betayı ele alan göstergelerin fon performansında belirleyici gücünün düşük olduğunu göstermiştim. Bu yüzden CAPM (Finansal Varlıkları Fiyatlama Modeli)'de büyük ölçüde sağlıklı bir model değildir.

Hisselerin ne kadar riskli olduğunu fiyat oynaklığı değil aşağıdaki temel unsurlar belirleyebilir.

1- Değerlemenin yüksek olması

2- Finansal kaldıraç kullanımının yüksek olması

3- Kârlılık rasyolarının düşük olması

4- Küçülen bir sektörde faaliyet gösterilmesi

5- Teknolojik değişime açık olabilecek bir sektörde faaliyet gösterilmesi

6- Talebin aniden değişebileceği bir sektörde faaliyet gösterilmesi

7- Rakiplere karşı rekabet avantajının olmaması.

Fiyat Kazanç Oranı (F/K) Nedir? Nasıl Hesaplanır?

 Fiyat Kazanç Oranı (F/K) Nedir? Nasıl Hesaplanır?

Fiyat / Kazanç oranı hisse senedi değerlemesinde en çok kullanılan oranlardan biridir. Bir şirketin piyasa değerinin net kârına bölünmesi ile bulunur. Örneğin Ford Otosan şirketinin Ford Otosan şirketinin 30 Ağustos 2023 tarihi itibariyle piyasa değeri 301 milyar TL'dir. Yine bu tarih itibariyle son 12 aylık net kârı 24,2 milyar TL'dir. Ford Otosan'ın F/K değeri = 301 / 24,2 = 12,4 olarak bulunacaktır. Fiyat / Kâr oranı bir şirketin net kârının kaç yılda o şirketin piyasa değerini karşıladığını göstermektedir. Normal şartlarda F/K oranının düşük olması tercih edilmektedir. Fakat şirketin net kârının ne kadar sürdürülebilir olduğu, şirketin büyüme oranı, bulunduğu sektör ve riskler gibi bir çok önemli husus F/K oranını yorumlarken değerlendirilmelidir.

Aşağıdaki videoda F/K oranının nasıl hesaplandığını ve F/K oranı değerlendirilirken dikkat edilmesi gereken 5 önemli hususu anlattım.

 

2001 Türkiye Ekonomik Krizi

 

2001 Türkiye ekonomik krizi, 2000'li yılların başında Türkiye'de meydana gelen önemli bir mali ve ekonomik krizdi.

1990'lı yıllarda Türkiye, yüksek enflasyon, mali açıklar, siyasi belirsizlikler ve ekonomisindeki yapısal zayıflıklar nedeniyle ekonomik istikrarsızlıkla karşı karşıya kaldı. Türk hükümeti ayrıca, büyük ölçüde döviz cinsinden olan sürdürülemez borç seviyeleriyle boğuşuyordu.

Kriz, yerel ve uluslararası faktörlerin bir araya gelmesiyle alevlendi. Türkiye'nin kötüleşen maliye ve para politikaları, siyasi istikrarsızlık ve bir dizi zayıf koalisyon hükümetiyle birleştiğinde yatırımcı güvenini aşındırdı. Ayrıca, 1998 Rusya mali krizi ve 2000'li yılların başındaki küresel ekonomik yavaşlama gibi dış etkenler, Türkiye'nin ticaret ve sermaye akımlarını olumsuz etkiledi.

Krizin en önemli yönlerinden biri Türk lirasının hızla değer kaybetmesiydi. Bu durum, ülkenin yabancı para cinsinden borç ödeme maliyetlerinin artmasına neden olarak Türkiye'nin mali yükümlülüklerini yönetmesini daha da zorlaştırdı.

Türkiye, durumu istikrara kavuşturmak için Uluslararası Para Fonu (IMF) ve diğer uluslararası finans kuruluşlarından yardım istedi. IMF, yapısal sorunları çözmeyi, mali disiplini iyileştirmeyi ve yatırımcı güvenini yeniden tesis etmeyi amaçlayan bir dizi ekonomik reformun uygulanması karşılığında Türkiye'ye bir mali yardım paketi sağladı.

IMF programının bir parçası olarak Türkiye, mali konsolidasyon, bankacılık sektörü reformları ve kamu iktisadi teşebbüslerinin özelleştirilmesi dahil olmak üzere bir dizi kemer sıkma önlemi aldı. Bu reformlar zorluydu ve yaşam standartları ve istihdam üzerindeki etkileri nedeniyle halkın direnişiyle karşılaştı.

Krizin Türkiye ekonomisi üzerinde ciddi sonuçları oldu. Türkiye ekonomisi önemli ölçüde küçüldü ve birçok işletme iflasla karşı karşıya kaldı. İşsizlik arttı ve nüfusun önemli bir kısmı için yaşam standartları düştü. Kriz ayrıca siyasi karışıklığa ve hükümet liderliğinde değişikliklere yol açtı.

Krizin ani etkisi olumsuz olmakla birlikte, ekonomik reformlar ve istikrara kavuşturma çabaları nihayetinde Türkiye'nin toparlanmasına katkıda bulunmuştur. Zamanla, ülke ekonomisi toparlandı ve sonraki yıllarda güçlü büyüme dönemleri yaşadı.

2001 Türkiye ekonomik krizini anlattığım videoya aşağıdaki linkten ulaşabilirsiniz.

YAPAY ZEKA (AI) TEKNOLOJİLERİ FİNANSALLARI DOĞRU BİR ŞEKİLDE TAHMİN EDEBİLİR Mİ? CHATGPT KULLANILARAK BORSA İSTANBUL ÜZERİNDE BİR ARAŞTIRMA

Bu makalede ChatGPT’nin geçmiş finansal tabloları ve sektörle ilgili güncel önemli gelişmeleri yorumlayarak finansal değerleri ne ölçüde doğru tahmin edebildiği analiz edilmiştir. Araştırma kapsamında BIST100 endeksinde işlem gören 73 şirkete ait finansal veri ve Microsoft BING Chat uygulamasından temin edilen sektör spesifik gelişmelerin özetlendiği metinlerden faydalanılmıştır. İlk aşamada ChatGPT’nin 2019-2021 dönemine ait finansal değerleri yorumlayarak 2022 yılı için satış, net kâr ve temettü dağıtımı tahminleri yapması istenmiştir. İkinci aşamada ChatGPT’ye sektör spesifik gelişmelerle ilgili metin girilmiş ve tahminini yenilemesi istenmiştir. Daha sonrasında bu iki aşamada ChatGPT tarafından yapılan tahminler gerçekleşmeler ile kıyaslanmış ve ChatGPT’nin bu tahminlerde ne ölçüde başarılı olduğu anlaşılmaya çalışılmıştır. Araştırma sonuçlarına göre ChatGPT satış değerlerini yalnızca finansal tablolardan faydalandığı ilk aşamada medyan değerler olarak %18 sapma ile tahmin edebilmiş, sektörle ilgili güncel gelişmeleri kullandığı ikinci aşamada ise %18,9 sapma ile tahmin edebilmiştir. Net kâr için ilk aşamada yapılan tahminlerin medyan sapması %57,8 olurken ikinci aşamada %64,9 olmuştur. Kâr payları için medyan sapmalar ilk aşamada %54,6 iken ikinci aşamada %51,8 olmuştur. Araştırma bulgularına göre ChatGPT’nin finansal ve haber analiz yetenekleri sınırlı olmakla birlikte ciddi bir gelişme süreci yaşadığı gözlemlenmiştir.

Makalenin ingilizce tam metnine ulaşmak için: 10.29228/ijbemp.69367

Referans: Comlekci, İ., Unal, D., Ozer, A. & Oncu, M.A. (2023) CAN ARTIFICIAL INTELLIGENCE (AI) TECHNOLOGIES ESTIMATE FINANCIALS ACCURATELY? A RESEARCH ON BORSA ISTANBUL WITH CHATGPT.  International Journal of Business, Economics and Management Perspectives 7(1), 1-14

Hisse senedi nedir? Hisse senedi nasıl alınır?

Hisse senedi ne demektir?

Hisse senetleri, hissedarların bir şirkette sahip olduğu mülkiyet payını ifade eder. Bir şirketin hisse senedine sahip olduğunuzda, aslında o şirketin küçük bir kısmına sahip olursunuz. Hisse senetleri insanların yatırımlarını yönlendirmek için kullanabilecekleri önemli yatırım alternatiflerinden biridir. Hisse senetleri sayesinde aynı anda bir çok şirkete ortak olma şansı mevcuttur.

Kâr eden şirketler elde ettikleri kârı ya hissedarlara dağıtmaktadır ya da büyümede kullanmaktadır. Hisse senetlerinde elde edilecek kazancın iki önemli kaynağı mevcuttur. Birincisi şirketlerin kâr payı dağıtımıdır. İkincisi ise şirketlerin büyümesi sonucu şirket hisselerinde yaşanan yükselmedir. 

Borsa yatırımında kazancı belirleyen en büyük iki unsurdan birincisi şirket hissesine alım sırasında ödenen bedel ve takip eden dönemde şirketin elde ettiği kârdır. Şirketin piyasa değeri hisse sayısı ile hisse fiyatının çarpılması ile bulunur. Piyasa değeri hisse fiyatındaki değişimle birlikte sürekli değişmektedir. Bu yüzden hisseye ödenen fiyat (yani piyasa değeri) ile takip eden yıllarda şirketin elde ettiği kâr alasındaki ilişki hissedarların ne kadar kazanç elde edeceği konusunda önemli bir belirleyicidir. eğer düşük kâr elde edecek bir şirkete yüksek piyasa değeri ödenmiş olursa o yatırımdan kazançlı çıkma olasılığı düşecektir.

Hisse senetleri nasıl alınır?

Hisse senedi almak için aracı kurumdan yatırım hesabı açılması gerekir. Birçok bankanın anlaşmalı olduğu aracı kurumlar vardır. Bu nedenle bankalar aracılığı ile de hisse senedi alınabilir. Aracı kurumların çalışma tarzları birbirinden farklılık gösterebilir. Fakat çoğunlukla müşterilerine internetten alım satım emri yollama imkânı verirler. Hisse senedi almak için öncelikle aracı kurum hesabınıza para aktarmanız gerekir. Sonrasında alacağınız hisseyi seçip alım emri gönderebilirsiniz. Hisse senedi alırken kullanılabilecek yaygın olarak kullanılan 2 tane emir türü bulunmaktadır. Piyasa Emri: Bu, hisse senedini mevcut piyasa fiyatından satın alır. Limit Emri: Hisse senedini satın almak istediğiniz fiyatı ve adeti sisteme girersiniz. Emriniz, yalnızca hisse senedinin bu fiyata veya daha düşük bir fiyata ulaşması durumunda gerçekleştirilecektir. Büyük bir şirket hissesinde piyasa emri de kullanılabilirken özellikle küçük şirketlerde limitli emir kullanmak daha güvenli olabilir. Aşağıdaki videoda hisse senedinin ne demek olduğunu ve borsayı anlattım.

Finansal Bağımsızlığa Nasıl Ulaşabilirim?

Finansal bağımsızlığa ulaşmak; önceki birikimler, mevcut gelir ve yükümlülüklere bağlı olarak her insan için ancak farklı seviyelerde mümkündür. Finansal olarak hiç çalışmayacak kadar yüksek bir servete sahip olmak maalesef çoğunluk için kolay değildir. Yine de finansal birikimlerimizdeki artış çalışacağımız işi seçme ve stressiz güven içinde bir hayata sahip olma açısından çok önemlidir. Bu yazıda finansal olarak özgürlüğümüzü artırmak için kullanabileceğimiz aksiyonları anlatacağım.

1.      Gelir seviyemizi yükseltmek:

Sizden istenilenleri yapmak maaş almanızı sağlar ama terfi etmenizi sağlamaz. Eğer kendi inisiyatifinizle mesleğiniz ile ilgili programları öğrenir, diğer departmandaki arkadaşlarınızın yaptığı işler hakkında fikir sahibi olur; ingilizcenizi ve excel kullanım becerinizi geliştirirseniz bu yetenekler bütün meslek kariyerinizde size yardımcı olacaktır.

2.      Ek gelir kaynakları yaratın.

Upwork, Fiverr, Freelancer ve Armut gibi sitelerde yeteneklerinize uygun ek işler bulabilirsiniz.

3.      Finans alanındaki bilgilerinizi geliştirin:

Farklı yatırım enstrümanlarının beklenen getirilerini riskleri ve portföy yönetimini öğrenin. Ekonomi ve yatırım ile ilgili kitaplar okuyun ve güvenilir kaynakları takip edin.  

4.      Finansal bir planlama yapın:

Gelirinizi giderlerinizi ve olası tasarruflarınızı planlayın. Hem kısa vadeli (bir yıllık) hem uzun vadeli (gelecek 20 yıl) planlar kullanabilirsiniz. Bu plana sadık kalmaya çalışın. Planınızı her yıl mevcut gerçekleşmelere uygun olarak güncelleyin.

5.      İyimser olun ve motivasyonunuzu yüksek tutun.

Performansınızı ortaya koyduğunuz ve amirlerinizin güvenini kazandığınızda istemeyi bilin. Fakat isterken çok acele etmeyin. Size haksızlık yapıldığı inancı performansınıza zarar veriyorsa bunun kendinize yaptığınız en büyük kötülük olduğunu unutmayın. Güvendiğiniz, tecrübeli ve size göre kıdemli yakınlarınızdan görüş almak böyle bir motivasyon kaybında sizler için faydalı olabilir. Başka bir iş arayışında olabilirsiniz ama performansınızı her zaman yüksek tutmaya çalışın.

6.      Gelir seviyenize uygun yaşayın

Gelir seviyenizin bir basamak altında yaşamak, net nakit akış oluşturacak yatırımlara sahip olmanızı ve gelir seviyenizi sürekli yükseltmenizi sağlayacaktır.

7.      Harcamalarınızı iyi yönetin

Hayata bir kez geldiğimiz için bazı şeyleri ıskalamanın telafisi olmaz. Buna karşın güzel olan her şey masraflı da değildir. Harcamalarımızı daha etkin yöneterek yaşam kalitemizden çok taviz vermeden masraflarımızı kısabiliriz.

8.      Yatırımı doğru kaynaklardan öğrenin

Aktif yatırım yapmak çok zor ve başarı oranı düşük bir tarzdır. Bunun yanında pasif şekilde yatırım yapmak hem zamandan ciddi tasarruf yapmanızı hem de hedeflerinize ulaşmayı sağlayabilir. Diğer yandan sermaye piyasaları ile ilgili paylaşılan içeriklerin büyük çoğunluğu yanıltıcıdır. Bu yüzden doğru kaynakları bulmak burada önem kazanmaktadır.

9.      Yatırımlarınızı Yönetirken Sabırlı olun

Finansal özgürlük hedefine ulaşmak için ne kadar acele ederseniz başarısızlık oranınız o kadar yüksek olacaktır. Ayakları yere sağlam basan bir strateji kurgulamak bu yüzden önemlidir.

10.   Çevrenizdeki insanları dikkatle seçin

Gerek tasarruf gerek ek iş gerekse yatırımları doğru yönetme anlamında çevrenizde sizinle aynı hedefe makul bir strateji ile bilinçli şekilde ilerleyen insanların olması işinizi kolaylaştıracaktır.

Dünyanın En Başarılı Borsa Yatırımcıları ve Tarzları

 Warren Buffett, Varlık: 111,7 Milyar Dolar

      Buffett sürdürülebilir rekabet avantajına sahip şirketleri tespit etmekte ve çoğunlukla satmamak üzerine yatırım yapmaktadır. Şirketin iyi ve dürüst bir yönetime sahip olması, ne iş yaptığını anlayabilmesi, şirketin rakiplerinin taklit edemeyeceği ürünler üretmesi, şirketin ürünlerine olan talebin büyüme potansiyeline sahip olması ve şirketin teknolojik dönüşüm riskinin olmaması Buffett’ın dikkat ettiği unsurlardan bazılarıdır. Buffett’ın çoğu yatırımı 20 yıldan uzan vade ile yapılmıştır.

       Charlie Munger, 2,4 Milyar Dolar

      Buffett’ın sağ kolu olarak ün yapmış olan Munger aynı zamanda Buffett’ın mevcut yatırım stratejisinin oluşmasında da önemli bir etkiye sahiptir. Munger kaliteli, ciddi sürdürülebilir rekabet gücüne sahip şirketleri bulmak ve uzun vadeli yatırım yapma anlayışına sahiptir. Aynı zamanda önemli bir entelektüel olan Munger, psikoloji, ekonomi ve tarih gibi çeşitli alanlardan içgörüler alarak, yatırıma çok disiplinli bir şekilde yaklaşır. Rasyonel karar vermenin, bilişsel önyargılardan kaçınmanın ve geniş bir zihinsel modele sahip olmanın önemini vurgular.

       Jim Simons, Varlık: 28,1 Milyar Dolar

Jim Simons matematiksel modellerle işlem yapan Renaissance Technologies şirketini uzun süre yönetmiştir. Bu şirkette matematikçi, fizikçi ve bilgisayar mühendislerinden oluşan yaklaşık 300 araştırmacı istihdam edilmektedir. Şirket farklı kaynaklardan çok yüksek miktarda veriyi toplamakta, sürekli geliştirmekte oldukları kompleks algoritmalar ile kısa vadeli işlemler yapmaktadır. Şirket işlem stratejilerini oldukça gizli tutmakta ve kamuoyu ile herhangi bir ayrıntı paylaşmamaktadır. Şirketin üstün getirisi ile Simons’a ün kazandıran Medallion fonu haricinde dışarıdan yatırımcıya açık iki fonu daha vardır fakat onların performansı daha düşüktür. Örnek olarak Renaissance Institutional Equities Fund 2020 yılını %22,6 kayıp ile kapamıştır. Renaissance Institutional Diversified Alpha fonu ise 2021 yılında %20,7 kayıp yaşamıştır.

 Carl Icahn, Varlık 9,2 milyar dolar

Carl Icahn, aktivist strateji ile kötü yönetilen şirketleri hedef alan ve bu şirketlerde yönetimi değiştirerek kazanç sağlamaya çalışan bir yatırımcıdır. Icahn, yeniden yapılanma veya geri dönüş potansiyeli olan düşük değerli varlıkları ve şirketleri belirlemeye odaklanmaktadır.

 George Soros, Varlık 6,7 milyar dolar

George Soros, makroekonomik yaklaşımıyla tanınan efsanevi bir spekülatördür. Genellikle para birimleri, emtialar ve finansal piyasalar üzerine büyük bahisler yaparak küresel ekonomik eğilimleri analiz etmeye ve tahmin etmeye odaklanmıştır. Sahip olduğu fon yüzün üstünde pozisyona ve oldukça çeşitlendirilmiş bir portföy yapısına sahiptir. George Soros’a ün kazandıran olay 1992’de yaşanmıştır. George Soros’un İngiltere Merkez Bankası’na karşı oynadığı kaldıraçlı piyasalarda aldığı devasa pozisyonları yüzünden İngiltere Merkez Bankası tarihinde ilk defa bir gün içerisinde 2 kez faiz arttırmak zorunda kalmıştır. Bu olaya “Kara Çarşamba” denir.

 Bill Ackman, Varlık 3,5 milyar dolar

Bill Ackman Carl Icahn’a benzer şekilde aktivist tarzıyla bilinen bir yatırımcıdır. Ackman şirketlerde büyük pozisyonlar almakta ve yönetim değişiklikleri, stratejik değişimler veya sermaye yapısı ayarlamaları gibi değişiklikler için baskı yapmaktadır. Ackman, temel analizi aktivist bir yatırım tarzıyla birleştirmektedir. Ackman’ın en önemli aktivist girişimlerinden biri Herbalife şirketine karşı alınmıştır. Ackman, Herbalife'in yasa dışı bir ponzi şeması olduğunu iddia ederek kısa pozisyon alarak (şirketin hisselerini düşmesini bekleyerek) mücadele etmiştir. Ackman ayrıca Covid 19 döneminde yüklü miktarda CDS (Kredi temerrüt takası) pozisyonu alarak önemli miktarda gelir elde etmiştir. Ayrıca Covid-19 sonrası aldığı 1,1 milyar dolarlık Netflix pozisyonunda yaşadığı 400 milyon dolarlık kayıp dikkatleri üzerine toplamıştır.

 Joel Greenblatt, Varlık 1 milyar dolar

Joel Greenblatt, "Magic Formula Investing" adlı yatırım stratejisiyle tanınan bir yatırımcı ve yazardır. Strateji, yüksek kazanç getirisi ve yatırılan sermaye getirisi yüksek olan şirketlerin belirlenmesini içerir. Greenblatt, hisse senetlerini seçmek için temel analizden faydalanmaktadır. Risk yönetimi Greenblatt’ın oldukça önem verdiği bir konudur. Yönetiminde olan Gotham Asset Management 31.03.2023 itibariyle 4,1 milyar dolar fona sahiptir. Oldukça çeşitlendirilmiş bir portföy tercih eden Greenblatt InsiderMonkey sitesi verilerine göre 1000’i aşkın farklı şirkette aynı anda pozisyona sahiptir.

David Einhorn, Varlık 350 milyon dolar

Efsanevi hedge fon yöneticisi Julian Robertson’ın hedge fonu olan Tiger Management’da çalışmış ve daha sonra kendi fonunu kurarak başarılı olmuş Tiger Cubs adını alan çok sayıda hedge fon yöneticisi bulunmaktadır. David Einhorn da Julian Robertson’ın öğrencilerinden biridir. Düşük değer biçilmiş şirketleri arar ve olası piyasa yanlış fiyatlamalarını tespit eder. Einhorn, şirketler üzerindeki derin araştırması ve kapsamlı durum tespiti ile tanınır. İlk yıllarında oldukça başarılı olsa da son yıllarda Tesla’yı açığa satması ve Sunedison yatırımı gibi birkaç yanlış hamlesi fonunun ciddi anlamda küçülmesine neden olmuştur.

Jim Chanos, Varlık 400 milyon dolar

Jim Chanos, yaptığı açığa satışlarla ün kazanmış bir hedge fon yöneticisidir. Chanos, aşırı fiyatlanmış, kötü yönetilen, hile ile durumu iyi gösterilen şirketleri tespit ederek kısa pozisyonlar alır. Chanos derinlemesine bir şekilde temel analizden faydalanarak şirketlerin mali tabloları, ticari faaliyetleri ve endüstri dinamikleri hakkında kapsamlı araştırmalar yürütür. Chanos, özellikle, çöküşünden önce hileli bir şirket olarak ifşa ettiği Enron da dahil olmak üzere çeşitli şirketlerdeki başarılı kısa pozisyonlarıyla ünlüdür. Chanos açığa satış uzmanlığıyla tanınmış olmasına rağmen, genel portföy yönetiminin bir parçası olarak uzun pozisyonlara da girmekte ve diğer yatırım stratejilerini de uygulamaktadır.